ไกสอน พมวิหาน เป็นนักปฏิวัติของลาวและเป็นนายกรัฐมนตรีคนแรกของสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว ดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีระหว่างวันที่ 15 สิงหาคม 1991 – 21 พฤศจิกายน 1992 ช่วงเวลาปี 1955-1975 เขาคือผู้นำในการปฏิวัติต่อต้านการปกครองของฝรั่งเศสและการปกครองระบอบกษัตริย์ที่มีสหรัฐอเมริกาชักใยอยู่เบื้องหลัง เรียกได้ว่าเป็นผู้ที่มีอำนาจมากที่สุดเกือบครึ่งศตวรรษในขบวนการคอมมิวนิสต์ลาวที่ก่อตั้งเมื่อสงครามแปซิฟิกสิ้นสุด ก่อนจะสามารถประกาศจัดตั้งสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาวขึ้นได้เมื่อวันที่ 2 ธันวาคม 1975

การที่ไกสอนได้รับยกย่องให้เป็นบุคคลสำคัญของประเทศลาวในประวัติศาสตร์ยุคใหม่นี้ เห็นได้จากการดำรงตำแหน่งประธานประเทศจนกระทั่งเสียชีวิต และภายหลังจากการเสียชีวิตรัฐบาลได้มีการสร้างอนุสรณ์สถานประจำไว้ทุกแขวงทุกเมืองทั่วประเทศ มีการตั้งชื่อเมืองเพื่อเป็นเกียรติ และยังมีรูปของเขาปรากฏบนธนบัตรสกุลเงินกีบของลาวจนถึงปัจจุบัน

ในด้านชีวิตส่วนตัว เขาเกิดเมื่อวันที่ 13 ธันวาคม 1920 และเสียชีวิตเมื่อวันที่ 21 พฤศจิกายน 1992 ไกสอนเป็นคนลาวที่มีเชื้อสายเวียดนาม ซึ่งชื่อภาษาเวียดนามคือ เหงียน ไก ซง (Nguyen Cai Song) บิดาของเขามีอาชีพเป็นล่ามแปลภาษาในเมืองสะหวันเขต ขณะที่มารดาของเขามีอาชีพเป็นหมอยาพื้นบ้านและเป็นชาวนา ในวัยเด็กไกสอนเข้าเรียนในโรงเรียนประถมภาษาลาวที่บ้านเหนือ (ปัจจุบันคือบ้านไซยะพูม) ต่อมาเข้าเรียนโรงเรียนชั้นประถมแผนกภาษาฝรั่งเศสที่บ้านใต้ (บ้านท่าแฮ่) เมื่อเรียนจบชั้นประถมศึกษาในปี 1934 ได้เข้าเรียนชั้นมัธยมศึกษาที่โรงเรียนวิทยาลัยโปรเต็กโตรา (Lyceé du Protectorat) กรุงฮานอย ประเทศเวียดนาม เมื่อเรียนจบวิทยาลัยในปี 1942 จึงสอบเข้าเรียนมหาวิทยาลัยในสาขาวิชาแพทย์ตามคำแนะนำของบิดา ก่อนที่จะเปลี่ยนมาเรียนวิชากฎหมายตามความสนใจของตัวเอง

ในช่วงเวลานี้เอง เขาได้หันมาศึกษาค้นคว้าและพยายามทำความเข้าใจระบบเมืองการปกครองอาณานิคมของฝรั่งเศส พร้อมๆกับเรียนรู้การต่อสู้ของขบวนการชาตินิยมและขบวนการคอมมิวนิสต์สากลไปพร้อมกัน ขบวนการเวียดมินห์ภายใต้การนำพาของพรรคคอมมิวนิสต์อินโดจีนคืออิทธิพลที่ส่งผลต่อเขาอย่างเห็นได้ชัด เขาได้เรียนรู้ผ่านการอ่านตำราและเอกสารสิ่งพิมพ์ที่เป็นของพรรคคอมมิวนิสต์ รวมทั้งเอกสารอื่นๆ เช่น หนังสือพิมพ์ที่เป็นกระบอกเสียงของพรรคคอมมิวนิสต์อินโดจีนอย่าง เลอ ตราวาย (Le Travail) หนังสือทฤษฎีปฏิวัติ รวมทั้งมติของกองประชุมสากลคอมมิวนิสต์ และหนังสืออื่นๆ เกี่ยวกับโซเวียต จนท้ายที่สุดจึงได้เข้าร่วมเป็นสมาชิกของพรรคคอมมิวนิสต์อินโดจีน และที่นั่นเองได้หล่อหลอมความคิดในการต่อสู้ของเขาในเวลาต่อมา โดยไกสอนมีชื่อจัดตั้งว่า เวียงไชย ต่อมาฐานะของเขาในขบวนการปฏิวัติลาว คือ ตัวแทนของพรรคคอมมิวนิสต์อินโดจีน ซึ่งเป็นนักคอมมิวนิสต์ชาวลาวรุ่นที่สอง ที่ผ่านกระบวนการฝึกฝนและถูกคัดเลือกให้เป็นสมาชิกพรรคคอมมิวนิสต์อินโดจีน

ในปี 1945  ไกสอนเริ่มการเคลื่อนไหวใหญ่ในลาว เมื่อเขามาถึงเมืองสะหวันนะเขต ได้ทำการค้นหาคนหนุ่มคนสาวผู้รักชาติในขบวนการลาวอิสระ มีการระดมพลและจัดตั้งหนุ่มสาวชาวลาวและเวียดนามเพื่อเข้าร่วมในขบวนการต่อสู้จนสามารถยึดอำนาจที่เมืองสะหวันเขตได้เป็นผลสำเร็จ ต่อจากนั้นเมื่อทหารฝรั่งเศสได้พยายามทวงคืนด้วยการบุกโจมตีเมืองสะหวันเขต จึงถูกตอบโต้อย่างแข็งแรงจากกำลังติดอาวุธของประชาชนชาวลาว ในเวลาต่อมาไกสอนซึ่งนำการต่อสู้ได้จัดตั้งมวลชนชาวสะหวันนะเขตได้อีกเกือบ 2,000 คน เพื่อเข้าร่วมในพิธีต้อนรับเจ้าสุพานุวงที่ได้เดินทางมาจากประเทศเวียดนามผ่านสะหวันนะเขตเพื่อไปเข้าร่วมในคณะรัฐบาลลาวอิสระที่เวียงจันทน์และเดินทางจากสะหวันเขตไปฮานอย เพื่อรวบรวมชาวลาวที่อาศัยอยู่เวียดนามเข้าร่วมการต่อสู้

ช่วงเวลาในฮานอย ไกสอนทำงานที่สถานีวิทยุกระจายเสียง เขาทำหน้าที่เขียนบทข่าวโฆษณา เขียนบทวิจารณ์ และแปลข่าวจากภาษาเวียดนามและภาษาฝรั่งเศสมาเป็นภาษาลาว เมื่อทำงานไปได้ไม่นานจึงได้มีการจัดตั้งคณะติดต่อลาว-เวียดนามที่ฮานอย องค์กรนี้ถือเป็นองค์กรรวบรวบคนลาวที่อยู่ฮานาย และแขวงต่างๆ ของเวียดนาม เพื่อจัดตั้งองค์การกู้ชาติของคนลาวที่อยู่ในเวียดนามหรือที่อพยพไปเวียดนาม

ในปี 1949 กองทัพประชาชนลาวได้กำเนิดขึ้นมาจากกองกำลังติดอาวุธของกลุ่มกองกำลังรักชาติบางส่วนที่ได้ต่อสู้กับฝรั่งเศสสมัยสงครามโลกครั้งที่ 2 ไกสอนได้จัดตั้งกองราชวงศ์ ซึ่งเป็นกองกำลังติดอาวุธอย่างเป็นทางการหน่วยแรกประจำคณะพรรคแคว้นลาว เขาตั้งหน่วยรบซึ่งต่อมาคือกองทัพปลดปล่อยประชาชนลาว และดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีป้องกันแห่งชาติในรัฐบาลต่อต้านลาว หรือที่รู้จักกันทั่วไปว่า ขบวนการประเทดลาว โดยมีเวียดนามสนับสนุน ซึ่งกลุ่มที่เขาสังกัดนี้ไม่ได้รับเลือกให้เป็นตัวแทนเข้าร่วมประชุมที่นำไปสู่ข้อตกลงเจนีวาว่าด้วยอินโดจีนในปี 1954 อันมีผลรับรองเอกราชของราชอาณาจักรลาวจากฝรั่งเศส

ด้วยเหตุดังกล่าวไกสอนจึงได้ระดมกองทัพปลดปล่อยเพื่อโค่นล้มรัฐบาลกษัตริย์ในเวียงจันทร์ที่มีสหรัฐอเมริกาหนุนหลัง ไกสอนดำรงตำแหน่งเลขาธิการพรรคปฏิวัติประชาชนชนลาว และเป็นเลขาธิการใหญ่ของพรรคคนแรก ในปี 1955 ไกสอนได้ประกาศนโยบายพื้นฐานและโครงการดำเนินการเฉพาะหน้าของพรรคประชาชนลาว จำนวน 12 ข้อ นโยบายข้อที่ 4 คือการจัดตั้งกองทัพประชาชนลาว ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของขบวนการปลดปล่อยชาติของประเทศเมืองขึ้นและกึ่งเมืองขึ้น โดยในช่วงนั้นพรรคปฏิวัติประชาชนชนลาวได้ดำเนินการและปฏิบัติการอย่างปิดลับ ขณะที่ชื่อแนวลาวฮักซาดจะถูกใช้เป็นตัวแทนให้กับพรรคในทางเปิดเผย จนกระทั่งสามารถปลดปล่อยประเทศชาติได้อย่างสมบูรณ์ และสถาปนาสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาวเมื่อปี 1975 พรรคจึงดำเนินงานอย่างเปิดเผยในเวลาต่อมาจนถึงปัจจุบัน   

อิทธิพล โคตะมี

กันยายน 2559

เอกสารสำหรับค้นคว้าเพิ่มเติม

ไมเคิล ลีเฟอร์; จุฬาพร เอื้อรักสกุล แปลและเรียบเรียง. 2548. พจนานุกรมการเมืองสมัยใหม่ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์

ดารารัตน์ เมตตาริกานนท์.2548. ประวัติศาสตร์ลาวหลายมิติ. กรุงเทพฯ: เมืองโบราณ