การท่องเที่ยวเชิงนิเวศในอาเซียน

จากการประชุมด้านการท่องเที่ยวเชิงนิเวศ ASEAN Ecotourism Forum 2016 ที่เมืองปากเซ แขวงจำปาสัก ประเทศลาว เมื่อเดือนมิถุนายน 2559 ซึ่งกระทรวงข้อมูลข่าวสาร วัฒนธรรมและการท่องเที่ยวของลาวเป็นเจ้าภาพภายใต้แนวคิด “อาเซียนไร้พรมแดน” นั้น รัฐมนตรีและตัวแทนประเทศสมาชิกได้ประกาศปฏิญญาปากเซ ว่าด้วยแผนแม่บทกลยุทธ์พัฒนากลุ่มการท่องเที่ยวเชิงนิเวศ และประตูการท่องเที่ยวอาเซียน (Pakse Declaration on ASEAN Roadmap for Strategic Development of Ecotourism Clusters and Tourism Corridors) ปฏิญญาดังกล่าวมีสาระสำคัญหลายประการ เช่น

การให้ความสำคัญกับการท่องเที่ยวเชิงนิเวศ ในฐานะเป็นรูปหนึ่งของการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน เป็นการท่องเที่ยวบนความเข้าใจในธรรมชาติและความหลากหลายทางชีวภาพของภูมิภาค นอกจากนี้ยังช่วยสร้างประโยชน์ทางเศรษฐกิจและสังคมให้กับชุมชน โดยยังสามารถอยู่ร่วมกับธรรมชาติได้อย่างกลมกลืน โดยเฉพาะอย่างยิ่งในพื้นที่ห่างไกลหรือชนบท
การส่งเสริมการจ้างงานภาคการท่องเที่ยวให้แก่ชุมชน และการใช้การท่องเที่ยวเชิงนิเวศเป็นเครื่องมือแก้ไขปัญหาความยากจน โดยการขับเคลื่อนบทบาทของชุมชนในการประกอบการท่องเที่ยว ในด้านสิ่งอำนวยความสะดวก ที่พักขนาดกลางขนาดเล็ก อาหาร เครื่องดื่มพื้นเมือง ควบคู่กับการเปิดประตูการท่องเที่ยวของภูมิภาค
การประสานความร่วมมือระหว่างผู้มีส่วนได้ส่วนในภาคธุรกิจท่องเที่ยว ในการจัดเส้นทางการท่องเที่ยวเชิงนิเวศให้มีความคาบเกี่ยวต่อเนื่องหลายประเทศ (multi-national tour itineraries) ในรูปแบบ cluster
การเชื่อมโยงนโยบายโครงข่ายการคมนาคมทางบก ทางน้ำ และการเดินทางระหว่างเกาะต่างๆ เพื่อการท่องเที่ยวระหว่างประเทศ
การประสานความร่วมมือกับองค์กรระหว่างประเทศอื่นๆ เช่น องค์การการท่องเที่ยวโลก (WorldTourism Organization: UNWTO) สภาการท่องเที่ยวแบบยั่งยืนระดับโลก (Global Sustainable Tourism Council) กองทุนสัตว์ป่าระหว่างประเทศ (World Wildlife Fund : WWF)

กระแสความนิยมการท่องเที่ยวเชิงนิเวศกำลังเป็นที่ตื่นตัวอย่างกว้างขวางในภูมิภาคอาเซียน และเป็นที่นิยมในหมู่นักท่องเที่ยวทั้งภายในและต่างภูมิภาค ที่ต้องการสัมผัสวิถีธรรมชาติ วิถีชีวิตที่บริสุทธิ์และสงบในภาพลักษณ์แบบเอเชีย ยกตัวอย่างเช่น เมืองวังเวียง แขวงเวียงจันทร์ ประเทศลาว ซึ่งมีจุดเด่นที่ทิวทัศน์ภูเขาหินปูนคล้ายกุ้ยหลิน ประเทศจีน ล้อมรอบด้วยผืนนาข้าว และมีแม่น้ำซองไหลผ่าน เหมาะสำหรับผู้ที่ต้องการพักผ่อน ปั่นจักรยาน ดำน้ำ โรยตัวข้ามแม่น้ำ และเยี่ยมชมหมู่บ้านกลุ่มชาติพันธุ์ ตลาดสินค้าพื้นเมือง ต่อมาเริ่มมีนักท่องเที่ยววัยรุ่นชาวตะวันตกเข้ามามากขึ้น เกิดวัฒนธรรมการท่องเที่ยวแบบปาร์ตี้ มีร้านสุราขึ้นตามแพริมน้ำจำนวนมาก เกิดการมั่วสุม การเสพ ยาเสพติดจำพวกฝิ่น อบายมุขทั้งกลางวันกลางคืน ขัดต่อภาพลักษณ์ความเป็นเมืองชนบทของวังเวียง และโดยเฉพาะอย่างยิ่งการดื่มสุราจนเมามายและลงไปเล่นล่องห่วงยางแม่น้ำซอง (inner-tubing) ในสภาพที่ขาดสติ ทำให้เกิดการบาดเจ็บและเสียชีวิตอย่างต่อเนื่อง จนท้ายที่สุดรัฐบาลลาวจึงได้เข้าไปจัดระเบียบวังเวียง สั่งปิดสถานบันเทิงหลายแห่ง ตามมาด้วยการฟื้นฟูการท่องเที่ยววังเวียงให้กลับไปสู่การท่องเที่ยวเชิงนิเวศและการอนุรักษ์ดังเดิม

ในส่วนของประเทศพม่าที่เพิ่งเปิดประเทศในทางเศรษฐกิจได้ไม่นานนั้น ทางกระทรวงการโรงแรมและ การท่องเที่ยวของพม่า ก็ได้ประกาศนโยบายการตอบรับกระแสการท่องเที่ยวเชิงนิเวศที่นักท่องเที่ยวชาติตะวันตกกำลังชื่นชอบ จากสถิติพบว่านักท่องเที่ยวที่เดินทางมาพม่าอันดับแรกๆ ประกอบด้วย สเปน สหรัฐอเมริกา ตุรกี จีน และเกาหลีใต้ โดยสนใจแหล่งท่องเที่ยวเชิงนิเวศมากเป็นพิเศษ ทั้งในนครย่างกุ้ง พระมหามัยมุนี เมืองมัณฑะเลย์ พระธาตุอินทร์แขวน เมืองไจ้ก์โถ่ รัฐมอญ ฯลฯ

และในประเทศไทยก็มีการเติบโตของการท่องเที่ยวเชิงนิเวศอย่างรวดเร็วเช่นกัน โดยยกตัวอย่าง แหล่งท่องเที่ยวที่เป็นที่รู้จักในหมู่นักท่องเที่ยวต่างชาติ และแหล่งท่องเที่ยวแห่งใหม่ที่น่าสนใจ เช่น

แหล่งท่องเที่ยวอัมพวา จังหวัดสมุทรสงคราม ที่มีตลาดน้ำโบราณ และโฮมสเตย์ริมคลองบางโพงพาง ที่จัดให้มีกิจกรรมล่องเรือชมหิ่งห้อย และความสมบูรณ์ของธรรมชาติที่เงียบสงบ
แหล่งท่องเที่ยวป่าชายเลนคลองโคน จังหวัดสมุทรสงคราม ที่เปิดให้นักท่องเที่ยวร่วมกิจกรรม ปลูกป่าชายเลน ถีบกระดานเก็บหอย หรือพักบนกระเตงกลางน้ำ ซึ่งเป็นที่พักของชาวประมงน้ำกร่อย
แหล่งท่องเที่ยวชุมชนท้องตมใหญ่ จังหวัดชุมพร ชุมชนต้นแบบที่ให้นักท่องเที่ยวทำกิจกรรมสร้างบ้าน ให้ปลา และสัมผัสพิธีกรรม “บวชทะเล” แห่งเดียวในประเทศไทย ซึ่งเป็นพิธีทางศาสนาพุทธควบคู่กับแนวคิดการอนุรักษ์ท้องทะเล
แหล่งท่องเที่ยวอุทยานแห่งชาติทับลาน ที่มีจุดขายในการให้นักท่องเที่ยวปลูกป่าโดยวิธียิงหนังสติ้ก
แหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตรสวนผลไม้ จังหวัดระยองและจันทบุรี ซึ่งเปิดให้นักท่องเที่ยวเข้าชมวิถีชาวสวนเก็บผลไม้รับประทานสดๆ ภายในสวน เช่น เงาะ มังคุด ลองกอง ฯลฯ
แหล่งท่องเที่ยวเชิงสุขภาพ เช่น สวนสมุนไพรอภัยภูเบศ จังหวัดปราจีนบุรี บ่อน้ำแร่ธรรมชาติ จังหวัดระนอง ฯลฯ

อาจกล่าวได้ว่าประเทศไทยมีความพร้อมด้านการท่องเที่ยวเชิงนิเวศ มีอัตลักษณ์ทางนิเวศวิทยาและวัฒนธรรมที่โดดเด่น สามารถตอบรับนโยบายการท่องเที่ยวเชิงนิเวศของภูมิภาคอาเซียนได้

ภัสสร ภัทรเภตรา

กันยายน 2559

เอกสารสำหรับค้นคว้าเพิ่มเติม

“PAKSE DECLARATION ON ASEAN ROADMAP FOR STRATEGIC DEVELOPMENT OF ECOTOURISM CLUSTERS AND TOURISM CORRIDORS” (asean.org/wp-content/uploads/2016/06 /PAKSE-DECLARATION.pdf)